ჩვენ მომავალ თაობას ფესვებიც გვჭირდება და სამომავლოდ ასაფრენი ფრთებიც!

          ექვთიმე თაყაიშვილი დაამწუხრა გაბრიელ ქიქოძის გარდაცვალებამ. იგი 1896წელს სპეციალურად ჩავიდა თბილისიდან ქუთაისში და ერის ბუმბერაზ ადამიანებთან ერთად მონაწილეობა მიიღო მის დაკრძალვაში.

   "გამომსვლელებს ბოლო არ უჩანდათ.იმდენად ბევრი იყო სიტყვის მსურველი რომ თვით ილიასაც დაუგვიანეს ტრიბუნასთან მისვლა.გაბრიელ ეპისკოპოსის ცხედარი,-იგონებს ექვთიმე-გელათის ეკლესიაში იყო დასვენებული,საკურთხევლის წინ.ხალხი მოდიოდა,მჭიდროდ ერტყმოდა კუბოს გარშემო და იყო გაუთავებელი სიტყვები...ამ მდგომარეობაში ვიყავით,რომ საღამო შემოგვესწრო და ილიამ გვითხრა : "ჩემი სიტყვის თქმა აღარ ღირს,მაგრამ ცოტა ხანს კიდევ დავიცდით და მერე კი წავიდეთო". ბოლოს მანვე გვითხრა "მივიდეთ ახლა და გამოვეთხოვოთ მიცვალებულსაო". მე წინდაწინ მივედი კუბოს ირგვლივ შემორტყმულ ხალხთან,რამდენადმე გავთიშე და ხმამაღლა დავიძახე: "ბატონებო,ცოტა ჩამოდექით და გზა მოგვეცით,ბატონ ილია ჭავჭავაძეს აქვს სიტყვა მეთქი". ერთი სიტყვით "პროვოკაცია" მოვუწყე ილიას! ხალხი მაშინვე გაიშალა,ილიაც წამოდგა და წარმოსთქვა სიტყვა.მას დიდი პატივისცემითა და აღტაცებით მოუსმინა ხალხმა,რომელსაც გაეჭედა ეკლესია... თვით ილიაც კმაყოფილი დარჩა რომ სთქვა".1

  ექვთიმე ილიასთან ერთად იღვწოდა წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებაში,თავადაზნაურთა ბანკის საკრებულოში და საერთოდ ყველაგან,სადაც კი ერისთავის სასიკეთო და საჭირბოროტო საქმე უნდა გადაწყვეტილიყო.

1900წლის 14 ნოემბერს,ილია ჭავჭავაძესთან და სხვა ერისკაცებთან ერთად,ექვთიმე თაყაიშილი მონაწილეობს მომავალი ქართული საუნივერსიტეტო შენობის საძირკვლის გასვკვნისა და დალოცვის ცერემონიაში.

   ილიას დაწყებული საქმეები, მის ფესვებზე გაზრდილმა აიტაცა და შთამომავლობას შეულამაზებლად გადასცა.ამიტომ იტყვიან: ჩვენ მომავალ თაობას ფესვებიც გვჭირდება და სამომავლოდ ასაფრენი ფრთებიც.2

წყარო1: ექვ.თაყაიშვილი,   რჩეული ნაშრომები,    ტ.I,   1968წელი,   გვ.254.

წყარო2: გ.ლომთათიძე, "ექვთიმე თაყაიშვილი", გვ.126,  თბ., 2011წელი.

მოგონებები იმერეთის ეპისკოპოს გაბრიელ ქიქოძეზე.

 

     1892 წელს ექვთიმე თაყაიშვილი ილია ჭავჭავაძეს გვერდში ედგა ნიკოლოზ ბარათაშვილის გადმოსვენებას განჯიდან თბილისს. მალე ექვთიმეს თავგამოდებით და მისი რედაქტორობით დავით კარიჭაშვილთან ერთად"."წერა-კითხვის გამავრცელებელმა საზოგადოებამ" გამოსცა ნიკოლოზ ბარათაშვილის თხზულებათა პირველი სრული კრებული.

         ოჯახს ექვთიმე თაყაიშვილი 1895წელს მოეკიდა.ცოლად შეირთო ილია ჭავჭავაძის ერთი საუკეთესო მეგობრის, დედით ზედგენიძისა და გაბაშვილების სიძის, იურისტ ივანა პოლტარაცკის ასული ნინო,რომელიც სიკვდილამდე ერთგულად ედგა მხრაში თავის მეუღლეს.ნინომ სიცოცხლის აღსასრულამდე მაღალღირსეული სათნოებითა და გმირობით იარა თავისი მეუღის უმძიმეს ეკლიან გზაზე.

  ექვთიმე თაყაიშვილი განუყოფლად იყო დაკავშირებული ერის სულიერ მამასთან,იმერეთის ეპისკოპოსთან გაბრიელ ქიქოძესთან(1825-1896). ქედს იდრეკდა მისი ზნეობრივი სიწმინდის,ღვთისმოსაობისა და მამულიშვილური ღვაწლის წინაშე.

   ექვთიმე დიდი პატივისცემითა და სიყვარულით იხსენებს იმერეთის ეპისკოპოს გაბრიელს,თუ როგორ ზრუნავდა იგი სასულიერო პირთა ზნეობრივი სიწმინდის დასაცავად.ამასთან დაკავშირებით ექვთიმე იხსენებს: "გაბრიელ ეპისკოპოსის დროს სამეგრელოს მღვდელმთავრად ყოფილა გრიგოლ დადიანი,"რომელსაც ბევრ უზნეობას სწამებდნენ.გაბრიელს ჩამოეგდო ამის შესახებ მასთან ლაპარაკი,დადიანს ეს შეურაცხყოფად მიუღია და ეთქვა: "მეც ისევე მღვდელმთავარი ვარ,როგორც თქვენ და ასეთი ამბავი ჩვენს შორის არ ეგების" გაბრიელ უპასუხია : "მართალია,მღვდელმთავარი კი ხართ,მაგრამ პავლე მოციქული ამბობს,ვამხილოთ ერთმანეთიო".

წყარო: ა.ნიკოლაიშვილი,  გაბრიელ ეპისკოპოსი (ქიქოძე), გვ.22, თბ., 1990წ.

სამი ისტორიული ქრონიკა

      მუშაობის შედეგი საყურადღებოდ მიუჩნევიათ მის ჩამტარებლებს : "ას მანეთად მარტო ქალღმერთის თავი ღირსო", უთქვამს ილია ჭავჭავაძეს.

მესხეთის-"საქართველოს პომპეის" -მდიდარი არქეოლოგიური კომპლექსის გათხრა-შესწავლად ექვ.თაყაიშვილი უბრუნდება 12 წლის შემდეგ და უკვე პირადად უძღვება მუშაობას.

1890წელს ექვთიმე თაყაიშვილმა ერთად თავი მოუყარა,და გამოაქვეყნა "სამი ისტორიული ქრონიკა"("მოქცევაი ქართლისაი","სუმბატის ქრონიკა" და "მესხური ქრონიკა"). ამ გამოცემამ მაშინდელ ქართულ საზოგადოებაში დიდი ინტერესი და ცხოველი პაექრობაც გამოიწვია. "სამმა ქრონიკამ" იგი ერის ღირსეულ მამულიშვილთა გვერდით დააყენა. 1892წლის "ივერიის" საახალწლო ნომერში ილია ჭავჭავაძის,ნიკო ნიკოლაძის და იაკობ გოგებაშვილის გვერდით ექვთიმეზეც გამოქვეყნდა საახალწლო მილოცვა ლექსად:

                  "მეცნიერი კაცი ხარ.

                   უნდა იყო დინჯადა.

                  კატალოგს გაუფრთხილდი

                 არ მოექცე ხინჯადა.

                 საქმე არ გაგვიფუჭო

                 გიცნობთ კაი ბიჭადა

                 სასარგებლოს გასწავლის

                 ვინც რომ გიდგან კრიჭადა".

   წყარო: ლ.სანიკიძე,       "წიგნი მოწამეთა",   გვ.574,     თბ., 1998წელი.

ექვთიმე თაყაიშილი შემდგომში იხსენებდა

      "წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების წევრი რო გავხდი,მივიხედ-მოვიხედე,შევიტყვე რომ იმ ძვირფას ხელაწერებს კაცი პატრონი არა ჰყავდა და ძალაუნებურად მოვკიდე ხელი,დავუწყე პატრონობა.მერე თანდათან გამიტაცა,შემიყვარდა და ვიწყე ზრუნვა დაღუპვისაგან მათ გადარჩენაზე თან,გზადაგზა,ხელნაწერთა აღწერილობებს აქვეყნებდა გაზეთ "ივერიაში".1

        1888წელს ექვთიმემ შეისწავლა და გამოიკვლია "პარხლის სახარება". ამას მოჰყვა შატბერდული "მოქცევაი ქართლისაის" ახლებური წაკითხვა. ამ ნარკვევის მეცნიერულ სამსჯავროზე გამოტანას ილია ჭავჭავაძეც დაესწრო და დიდი მოწონებითაც მოისმინა ახალგაზრდა მკვლევარის მოსაზრებანი.

         ფრიად საყურადღებოა ბაგინეთის არქეოლოგიური კვლევის ამბავი,რომელიც ილიას ხელშეწყობით და წაქეზებით დაიწყო.
          გთავაზობთ ამონარიდებს "ლიტერატურის მატეანედან" რომელიც დაიბეჭდა 1962წელს : "1889წლს ვინმე განძის მაძიებელი ბერძენი მისულა "ივერიის" რედაქციაში,ილია ჭავჭავაძესთან -როგორც იმჟამად ყველა ქართული საზოგადოებრივი თუ კულტურული საქმიანობის მესვეურთან-და უთქვამს მისთვის,რომ საუნჯე ეგულებოდა მცხეთაში ბაგინეთში შემორჩენილი "კოშკის" ნანგრევებში.ი.ჭავჭავაძეს ეს ამბავი უცნობებია დ.ბაქრაძისათვის,რომელსაც,როგორც რუსეთის სამეცნიერო აკადემიის წევრ-კორესპოდენტს,არავინ დაუკავებდა თხრის ნებართვას(ე.წ. "ღია ფურცელს") ბაქრაძეს,უკვე ხანში შესულს,ის ღია ფურცელი ახალშეძენილი საიმედო და მხნე თანაშემწისათვის,ექვ.თაყაიშვილისათვის გადაულოცავს,მაგრამ ექვთიმეს გიმნაზიაში გაკვეთილები უნდა დასწყებოდა და დროგამოშვებით მოუხერხებია ველზე სიარული.მიწის მუშათა გასამრჯელოსათვის ფული,სულ 100 მანეთი,ი.ჭავჭავაძეს მოუგროვებია რამდენიმე კაცში.მუშაობა ორ-სამ კვირას გაგრძელებულა.ორი კვირის გათხრებმა საგრძნობი შედეგებიც მოიტანა,მაგრამ უსახსრობის გამო მუშაობა ვეღარ გაგრძელებულა. "2

წყარო1: ლ.სანიკიძე "წიგნი მოწამეთა", გვ.573, თბ., 1888წელი.

წყარო2: "ლიტერატურული მატიანე",N6, ნაკვეთი პირველი 1962წელი გვ.42-43.

დაბრუნება საქართველოში

       ექვთიმემ პეტერბურგის უნივერსიტეტი დაასრულა და 1887წელს საქართველოში დაბრუნდა.საქართველოსათვის უმძიმესი რეაქციის წლები იყო. ცარიზმი ცდილობდა საქართველოში რუსიფიკატორული პოლიტიკის დამკვიდრებას. ქართული კულტურის,ტრადიციისა და ზნის ძირფესვიანად ამოძირკვას.

    ექვთიმემ გიმნაზიაში მუშაობის დაწყებისთანავე მიიპყრო ყურადღება ერის მაშინდელ სულიერ მოძღვართა წრეში და სულ მალე,1888წელს,იგი შეიყვანეს "წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" გამგეობის წევრად. აქვე უნდა აღინიშნოს,რომ ექვთიმე თბილისში ჩამოსვლისთანავე საქმიანად დაუკავშირდა ილია ჭავჭავაძეს და მის ირგვლივ შემჭიდროებულ მოწინავე წრეს,რომელმაც დაუყონებლივ დააფასა და უყოყმანოდ აღიარა მისი მეცნიერული და მოქალაქებრივი ღირსება.

   ამასთან დაკავშირებით უნდა გავიხსენოთ ახალგაზრდა ექვთიმე თაყაიშვილის პირვანდელი და ფხიზელი კრიტიკული შენიშვნები მისგან დიდად პატივცემული ილია ჭავჭავაძისადმი,რომელიც ნამდვილად უხსნიათ ამ უკანასკნელის "ქვათა ღაღადის" ზოგი ადგილი. მეცნიერული დასაბუთების უხერხული მცდარობისგან.
                     ექვთიმე იგონებს: "ქვათა ღაღადი" რომ გამოვიდა... დიდი კაცი იყო ილია,ძალიან ფრთხილი,არაფერს ისე არ იზამდა,თუ კომისიას არ შეყრიდა და წინასწარ არ გააცნობდა დაწერილს. მეც მიმიწვია იმ ("ქვათა ღაღადის" გამო შეყრილ კომიასიაში), ხიზანიშვილი იყო (მას სხვებზე უფრო მეტად ესმოდა), ცხვედაძე,პროკოფი (ვლადიმერ ) მიქელაძე... ჰოდა,წაგვიკითხა. თხრობა,იუმორი,როგორც საჭიროა ყველაფერი იყო,მაგრამ მე შევნიშნე,რომ ფაქტობრივი მხარე იყო სულ მთლად დამახინჯებული. ყველამ მოუწონა,მაგრამ მე ვკითხე : კნიაზ ილია,წაიკითხეთ ეგ სტატია თქვენა მეთქი?(პატკანოვის ის წერილი,რომელსაც ილია ამათრახებდა-გ.ლ.) არაო,-მითხრა,-მაგრამ მე კარგად ვიცნობ მაგის აზრს,ბაქრაძის სტატიით! მე ვუთხარი: ეგრე არ შეიძლება,მე მაქვს ეგ სტატია და მოგიტანთ-მეთქი. ძალიან კარგიო, მითხრა,მაგრამ ეწყინა კი ძალიან.მოვუტანე და გაასწორა,მაგრამ,მეო ქართველებისთვის ვწერ და არა მეცნიერებისთვისო, მითხრა მაინც."ქვათა ღაღადის" რუსული თარგმანი გააკეთა ალექსი-მესხიევმა(ნიკოლოზმა) და ილიამ შეასწორა. შესანიშნავი თარგმანია. რუსულად დაწერილს ჰგავდა..."

წყარო: გ.ლომთათიძე, "ექვთიმე თაყაიშვილი",გვ. 126.თბ., 2011წელი.

ერისკაცები - ილია და ექვთიმე

       ექვთიმე თაყაიშვილი იმ ეროვნული ფესვებიდან აღმოცენებული მამულიშვილია, რომელსაც მე-19 საუკუნის 60-იან წლებში საძირკველი ჩაუყარა ერის სულიერმა მამამ,ილია ჭავჭავაძემ.

         თავისი აქტიური მოღვაწეობით და შემოქმედებით მან წარუშლელი კვალი დატოვა ეროვნული კულტურის ისტორიაში.

       ექვთიმე თაყაიშვილმა ქუთაისის გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ,1883წელს სწავლა გააგრძელა პეტერბურგის უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტზე. ქართველ სტუდენტებს ძლიერი სათვისტომო ჰქონდათ. მათი მთავარი საფიქრალი,საზრუნავი და საკითხავი იყო საქართველო,მისი წარსული,აწმყო და მომავალი.ახალგაზრდა ქართველთა ამ აზრობრივ დუღილს სახელად კვლავ ერქვა "თერგდალეულობა", რომლის სულის ჩამდგმელი და წარმმართველი იყო ილია ჭავჭავაძე.

      ექვთიმე თაყაიშვილი პეტერბურგში პირადად გაეცნო ჯერ ილიას,მერე ვაჟას,ხოლო აკაკის ექვთიმე პეტერბურგამდეც კარგად იცნობდა-ქუთაისიდან. ქართველი ხალხის ეს სალოცავი სამეული დიდი პატივისცემით,სიყვარულით და იმედოვნებით უცქერდა ახალგაზრდა თაყაიშვილის წინსვლას.

  "სტუდენტობისას ექვთიმე,როგორც მის ყმაწვილობიდანვე მკაფიოდ თავჩენილ საზოგადოებრივ ფრთიანობას შეეფერებოდა, აქტიური მონაწილე ყოფილა ქართველ სტუდენტთა სათვისტომოს გამგეობისა,ხელმოკლეთა სასრგებლოდ საღამოების გამართვისა და ა.შ. ერთხელ,ასეთ საქმიანობასთან დაკავშირებით იგი,საამისოდ არჩეული დელეგაციის სხვა წევრებთან ერთად,სათათბიროდ ჰხლებია პეტერბურგში ჩასულ ილია ჭავჭავაძეს და ამ უკანასკნელის რჩევით,სტუდენტებს კარგად მოზრდილი თანხა გადმოუციათ წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოებისათვის. ასე გასცნობია ექვთიმე თაყაიშვილი საქართველოს იმ თავკაცს,რომლის ლექსებიც მოწაფეობის დროს სიყვარულით უზეპირებია და რომელთან უმჭიდროესი ურთიერთობა და მხარდამხარ  მოღვაწეობის შემდეგ,სულ მალე,არგუნა ბედმა. ილია მაშინ კარგა შუახნის კაცი ყოფილა: გავიხსენოთ, რომ იმ წელს,როდესაც ექვთიმე დაიბადა ლიხაურში,ილია უკვე რედაქტორობდა ჟურნალ "საქართველოს მოამბეს".

წყარო: გიორგი ლომთათიძე,ექვთიმე თაყაიშვილი,გვერდი 14,თბ.,2011წელი.

ჩვეულებრივი საზოგადო კრება 1912 წელს,მარტის 5_ს

      კრება გაიხსნა საღამოს 8 საათზე. თავად-აზნაურთა სადეპუტატო საკრებულოს დარბაზში ექვთიმე თაყაიშვილის თავმჯდომარეობით. დაესწრნენ საზოგადოების წევრები:ქუთათელაძე,პეტრემირიანაშვილი,მღვდ.ცინცაძე,დ.კარიჭაშვილი,მღვდ.ვას.კარბელაშვილი,არქიმანდრიტი ამბროსი, მღვდ.მაჭარაშვილი, ა.ჯვარიშეიშვილი, ალ.სარაჯიშვილი, გ.ჯავახიშვილი,ს.გორგაძე და გარეშე მსმენელნი.

  I.პირველად ბ-ნმა თავმჯდომარემ დამსწრე საზოგადოებას გააცნო ვრცლად გეგმა დიდებულ ბანის ეკლესიისა(ტაოში),რომელიც აშენებული იყო ადარნასე კუროპალატის დროს(888-923წ) : იგი წარმოადგენს მრგვალი მოყვანილობის სამსართულიან შენობას,რომელიც სივრცით თითქმის ყველა ტაძრებს აღემატება ამიერკავკასიაში.

 II. შემდეგ საზოგადოებამ მოისმინა არქიმანდრიტ ამბროსის(ხელაია)მოხსენება "ჭელიშის ვარიანტი ქართლის მოქცევისა". ვარიანტი იძლევა ფრიად საინტერესო ცნობას ქრონიკის ავტორის შესახებ,სახელდობრ,იგი ამბობს,რომ "ქართლის მოქცევა" შედგენილი იყო გრიგოლ დიაკვანისაგან-ვარიანტში მოთავსებულია ახალი ცნობა ბარაზ ბაკურის დროის შესახებ: ვარიანტი ამ მეფეს მიაწერს წმ.გიორგის სახელობაზე ეკლესიის აშენებას. მომხსენებლის აზრით,ამ ცნობას დიდი მნიშვნელობა აქვს,რადგან იგი მოწმობს,რომ წმ.გიორგის პატივისცემა ქართველებში მე-VI საუკუნეშივე გავრცელებულა.რით აიხსნება ეს ფაქტი,თუ არა მით, რომ წმ.გიორგი კაბადოკიელი ქართველი უნდა ყოფილიყო,ან ქართველგანმანათლებლის მონათესავე?! ამითვე უნდა აიხსნებოდეს ის გარემოებაც, რომ არცერთ ხალხში წმ.გიორგის ისე პატივს არა სცემენ,როგორც ქართველებში,სადაც მას სამასზე მეტი ტაძარი აქვს აგებული.მომხსენებლის აზრით,ქრონიკის ჭელიშის ვარიანტს დიდი მნიშვნელობა აქვს ჩვენი საისტორიო მეცნიერებისათვის.

        მოხსენებამ ცხოველი აზრთა გაზიარება გამოიწვია.

    მღვდ.პოლ.კარბელაშვილი : საყურადღებოდ მიმაჩნია მამა ამბროსის აზრი წმ.გიორგის ქართველობის შესახებ. ეს აზრი გვხვდება როგორც მწერლობაში, ისე ჩვენი მთიულების რწმენა-თქმულებაში,მაგალითად, სვანეთში დღემდე ცნობილია "ვიბლიანების" საგვარეულო,რომელსაც დაცული აქვს ილორის ხატის პირი და რომელსაც ყველა სვანი დიდის მოწიწებითა და პატივისცემით ეპყრობა; ამ საგვარეულოში დაცულია გადმოცემა, რომელიც მოგვითხრობს ვითომც ვიბლიანები ჭანეთიდან(კაბადოკიის მეზობლად) ყოფილად მოსული და დასახლებული პირველად ილორში და შემდეგ ილორიდან სვანეთში. წმ.გიორგის ის ხატი რომელიც დღეს ილორში ასვენია, ამ საგვარეულოს თან მოუტანია თავისი ძველი სამშობლოდან; ვიბლიანებს სჯერათ,რომ წმ.გიორგი მათი წინაპრების ნათესავი იყო.

    1913წლის 25ივლისს საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების სამუზეუმო დარბაზში ე.თაყაიშვილის თავმჯდომარეობით გაიმართლა საზოგადოების

წევრთა კერძოთათბირი .თათბირს დაესწრნენ: ი.აბულაძე, გომელაური, ს.გორგაძე, გ.იმნაიშვილი,ვ.კარბელაშვილი,დ.კარიჭაშვილი,ა.მირიანაშვილი,პ.მირიანაშვილი,ა.მდივანი და ი.სონღულაშვილი. თათბირის მდივნად აირჩიეს ი.სონღულაშვილი.

     1913წელს პ.კარბელაშვილმა თბილისში გამოსცა ნაშრომი : "ამილახვრიანთ საგვარეულო ისტორიული გუჯრები"("ძველი საქართველო",გვ.101-133) მისი რედაქტორი ე.თაყაიშვილი იყო.

  1913წელს საზოგადოების ნამდვილ წევრთა სიაში იყვნენ: კარბელაშვილი პოლიევქტოს(მღვდელი)და კარბელაშვილი (მღვდელი). საპატიო წევრები - აკაკი წერეთელი,ალექსანდრე ანტონის ძე ცაგარელი.

წყარო: ჟურნალი "ქვავაკუთხედი",   №8,   გვ.26,   2006წ.